Żywienie w cukrzycy – zalecenia i przykład jadłospisu
Celem odpowiedniego żywienia w cukrzycy jest:
- Dostarczenie zalecanej ilości energii i niezbędnych składników odżywczych
- Utrzymanie należnej masy ciała
- Wyrównanie cukrzycy
- Zachowanie prawidłowych stężeń lipidów w surowicy
- Zapobieganie wczesnym i późnym powikłaniom
- Zapobieganie miażdżycy i chorobom układu krążenia
W leczeniu cukrzycy powinno zastosować się dietę z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów. Dobór i ilość spożywanych produktów żywnościowych jest bardzo istotny. W cukrzycy typu I zaleca się 6 posiłków dziennie, zaś w cukrzycy typu II jest to 4-5 posiłków dziennie. Powinny być spożywane o stałych porach. W celu urozmaicenia jadłospisu winno się stosować wymienniki węglowodanowe, białkowe i tłuszczowe.
Żywienie w cukrzycy należy oprzeć na składnikach żywnościowych takich jak: węglowodany złożone, błonnik pokarmowy (pieczywo razowe, warzywa), produkty białkowe niskotłuszczowe oraz tłuszcze roślinne.
W planowaniu jadłospisu zaleca się produkty węglowodanowe o niskim indeksie glikemicznym (wolne wzrastanie stężenia glukozy we krwi): pieczywo pełnoziarniste, makaron razowy, kaszę gryczaną, ryż pełnoziarnisty, płatki zbożowe, groszek zielony, marchewkę surową, suche nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica), jabłka, grejpfruty, świeże morele, mleko i niskotłuszczowe produkty mleczne, warzywa zielone, pomidory, bakłażany, cukinię, czosnek, cebulę.
Należy zwrócić uwagę na to, że posiłki mieszane tj. zawierające węglowodany złożone, błonnik pokarmowy, białka i tłuszcze wolniej zwiększają stężenie glukozy we krwi.
Przy przygotowaniu posiłków:
- Stosować gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie, duszenie z dodatkiem małej ilości tłuszczu,
- Nie zaleca się potraw smażonych,
- Zupy i sosy należy sporządzać na wywarach warzywnych,
- Nie należy rozgotowywać produktów zbożowych i jarzyn (wyższy indeks glikemiczny)
- Warzywa i owoce należy spożywać w postaci surowej,
- Należy ograniczyć sól kuchenną,
- Można stosować przyprawy ziołowe,
- Można stosować sztuczny słodzik np. Aspartam (do 40mg/kg masy ciała, na dobę) lub Acesulfam K (w przeciwieństwie do Aspartamu dobry do stosowania w temperaturach wyższych niż 60oC)
Zalecany procentowy udział makroskładników w diecie przedstawia się następująco:
białko: 15 – 20%,
tłuszcze: 30 – 35%,
węglowodany: 45 – 50%.
- Węglowodany proste należy ograniczyć do 20-30g na dobę.
- Błonnik należy dostarczyć w ilości 20-35g na dobę.
- Kwasy tłuszczowe nasycone powinny stanowić do 10% całkowitej energii (do 7% dla chorych ze stężeniem LDL >= 100mg/dl).
- Cholesterol do 300mg na dobę (lub analogicznie do 200mg na dobę).
- Stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić 50:50 (lub więcej zwierzęcego).
- W przypadku występowania chorób nerek ilość białka zaleca się ograniczyć do 10% całkowitej podaży energii (obecnie dyskusyjne).
- Należy zwrócić uwagę na dostarczenie odpowiedniej ilości witamin i minerałów (według zaleconych norm dla populacji).
- Warto stosować dodatkową suplementację przy występowaniu m.in. osteoporozy czy ciąży (lub planowanej ciąży).
- Alkohol należy ograniczyć do 20g na dobę w przypadku kobiet i do 30g na dobę w przypadku mężczyzn. Spożywany winien być razem z posiłkiem, w celu zapobiegania wystąpienia hipoglikemii.
Przykład żywienia w cukrzycy dorosłych:
1. Pacjentka 60 lat, masa ciała 80kg, wzrost 165cm, osoba chodząca – praca umysłowa.
BMI = 29,38 tj. nadwaga
Dla chorych z nadwagą autorzy zalecają ustalenie jadłospisu z ograniczeniem kaloryczności do 1500-1800kcal.
Według wytycznych IŻŻ średnie całkowite zapotrzebowanie na energię pacjenta wyniesie 2000 – 2300 kcal na dobę.
Według dokładniejszych obliczeń:
Podstawowa przemiana materii: PPM = (9,082 x 80) + 658,5 ~= 1385kcal
Wskaźnik PAL (Physical Level Activity) dla pacjenta oscyluje w granicach 1,4 – 1,6;
CPM (Całkowita Przemiana Materii) = PPM(BMR) x PAL
CPM = 1385kcal x 1,4 = 1939kcal
CPM = 1385kcal x 1,6 = 2216kcal
CPM w granicach 1939 – 2216kcal
Przy nadwadze rozsądnym wyjściem będzie ustalenie jadłospisu z niedużym deficytem kalorycznym. Biorąc pod uwagę zalecenia autorów książki oraz obliczenia właściwym rozwiązaniem wydaje się ustalenie jadłospisu, który dostarczy 1800kcal dziennie (zalecane 1500 – 1800kcal przy nadwadze).
Zalecany % stosunek makroskładników w diecie to:
Białko/Tłuszcze/Węglowodany : 15-20/30-35/45-50.
Dieta dla pacjenta będzie realizowała następujący % stosunek makroskładników w diecie:
Białko/Tłuszcze/Węglowodany : 20/32,5/47,5.
Ilość poszczególnych makroskładników w gramach:
1800kcal:
Białka: 1800kcal x 20% = 360kcal; 360kcal/4kcal = 90g tj. 4-5 wymienników białkowych (w zależności od proporcji białek zwierzęcych do roślinnych – zalecana 50:50)
Tłuszcze: 1800kcal x 32,5% = 585kcal; 585kcal/9kcal = 65g;
Węglowodany: 1800kcal x 47,5% = 855kcal; 855kcal/4kcal ~= 214g tj. 21 wymienników węglowodanowych
Białko: 90g/80kg = 1,125g/kg masy ciała
Tłuszcze: 65g/80kg = 0,8125g/kg m.c.
Węglowodany: 214g/80kg = 2,675g/kg m.c.
Proponowany dzienny jadłospis:
Dzień I.
| POSIŁEK | NAZWA PRODUKTU | ILOŚĆ | Białko | Tłuszcze | Węglowodany strawne | Wart. energet. |
| [g] | [g] | [g] | [g] | [kcal] | ||
| 1 | Jaja kurze całe | 120 | 13,08 | 10,08 | 0,6 | 145,2 |
| Chleb żytni razowy | 100 | 5,6 | 1,7 | 45,6 | 223 | |
| Jabłko | 75 | 0,3 | 0,3 | 7,58 |
34,5 | |
| ŁĄCZNIE: | 295 | 18,98 | 12,08 | 53,78 |
402,7 | |
| 2 | Jogurt naturalny 2% tłuszczu | 200 | 8,6 | 4 | 12,4 | 120 |
| Płatki owsiane | 45 | 5,36 |
3,24 | 28,08 | 164,7 | |
| Dynia, pestki | 25 | 4,53 |
8,475 | 2,35 | 103 | |
| Brzoskwinia | 85 | 0,85 | 0,17 | 8,5 | 39,1 | |
| ŁĄCZNIE: | 355 | 19,33 | 15,89 |
51,33 | 426,8 | |
| 3 | Dorsz świeży, filety bez skóry | 80 | 13,2 | 0,24 | 0 | 56 |
| Ziemniaki wczesne | 250 | 3,75 | 0,25 | 30,25 | 140 | |
| Olej rzepakowy tłoczony na zimno | 15 | 0 | 15 | 0 | 132,6 | |
| ŁĄCZNIE: | 345 | 16,95 | 15,49 | 30,25 | 328,6 | |
| 4 | Ser twarogowy półtłusty | 50 | 9,35 | 2,35 | 1,85 | 66,5 |
| Pumpernikiel | 100 | 5,8 | 2 | 51,9 | 252 | |
| Masło extra | 6 | 0,04 | 4,95 | 0,04 |
44,1 | |
| ŁĄCZNIE: | 156 | 15,19 |
9,3 | 53,79 |
362,6 | |
| 5 | Łosoś | 80 | 15,92 | 10,88 | 0 | 160,8 |
| Bułki grahamki | 50 | 4,1 | 0,85 | 25,75 | 129 | |
| ŁĄCZNIE: | 130 | 20,02 | 11,73 | 25,75 | 289,8 | |
| RAZEM: | 1281 | 90 | 64 | 215 | 1811 | |
| POSIŁEK | Wymienniki węglowodanowe | Wymienniki Białkowe | Wymienniki białkowo-tłuszczowe |
| WW | WB | WBT | |
| 1 | 5,4 | 1,3 | 1,6 |
| 2 | 5,1 | 0,9 | 1,8 |
| 3 | 3,0 | 1,3 | 1,9 |
| 4 | 5,4 | 0,9 | 1,2 |
| 5 | 2,6 | 0,0 | 1,1 |
| RAZEM: | 21 | 4 | 8 |
Do posiłków należy dodać warzywa – „te zawierające w 100g produktu do 3% węglowodanów przyswajalnych, można spożywać w dowolnych ilościach:
boćwina, brokuły, brukselka, cukinia, dynia, kalafior, kapusta pekińska, ogórek, papryka zielona, pomidory, pory, rzodkiewka, sałata, seler korzeń, seler naciowy, szparagi, szpinak, kapusta kwaszona, ogórek kwaszony.”
Nie wolno zapominać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody. Rekomendowane jest spożycie średnio 2,4l wody dziennie (80kg x 30ml). Zaleca się pić między posiłkami, niewielkie ilości na raz. Posiłki powinny być spożywane o stałych porach lub w odstępach równych 3 godziny (2,5-3,5h).
Dzień II.
| POSIŁEK | NAZWA PRODUKTU | ILOŚĆ | Białko | Tłuszcze | Węglowodany strawne | Wart. energet. |
| [g] | [g] | [g] | [g] | [kcal] | ||
| 1 | Mleko spożywcze 2% tłuszczu | 200 | 6,8 | 4 | 9,8 | 102 |
| Płatki owsiane | 75 | 8,93 |
5,4 | 46,8 | 274,5 | |
| Truskawki | 100 | 0,7 | 0,4 | 5,4 | 28 | |
| ŁĄCZNIE: | 375 | 16,43 |
9,8 | 62 | 404,5 | |
| 2 | Mięso z piersi indyka bez skóry | 90 | 17,28 | 0,63 | 0 | 75,6 |
| Kasza gryczana | 75 | 9,45 | 2,33 |
47,55 | 252 | |
| Oliwa z oliwek | 9 | 0 | 8,96 |
0,02 |
79,38 | |
| ŁĄCZNIE: | 174 | 26,73 | 11,92 |
47,57 |
406,98 | |
| 3 | Bułki grahamki | 90 | 7,38 | 1,53 | 46,35 | 232,2 |
| Ser twarogowy półtłusty | 50 | 9,35 | 2,35 | 1,85 | 66,5 | |
| ŁĄCZNIE: | 140 | 16,73 | 3,88 | 48,2 | 298,7 | |
| 4 | Migdały | 22 | 4,4 | 11,44 | 1,67 |
125,84 |
| Orzechy laskowe | 22 | 3,3 | 13,42 | 0,95 |
138,16 | |
| Grejpfrut | 200 | 1,2 | 0,4 | 15,8 | 72 | |
| ŁĄCZNIE: | 244 | 8,9 | 25,26 | 18,42 |
336 | |
| 5 | Makrela wędzona | 80 | 16,56 | 12,4 | 0 | 176,8 |
| Chleb żytni razowy litewski | 80 | 5,04 | 1,36 | 37,92 | 186,4 | |
| ŁĄCZNIE: | 160 | 21,6 | 13,76 | 37,92 | 363,2 | |
| RAZEM: | 1093 | 90 | 65 | 214 | 1809 | |
| POSIŁEK | Wymienniki węglowodanowe | Wymienniki Białkowe | Wymienniki białkowo-tłuszczowe |
| WW | WB | WBT | |
| 1 | 6,2 | 0,7 | 1,2 |
| 2 | 4,8 | 1,7 | 1,8 |
| 3 | 4,8 | 0,9 | 0,7 |
| 4 | 1,8 | 0,0 | 2,3 |
| 5 | 3,8 | 1,2 | 1,7 |
| RAZEM: | 21 | 5 | 8 |
Do posiłków należy dodać warzywa – „te zawierające w 100g produktu do 3% węglowodanów przyswajalnych, można spożywać w dowolnych ilościach:
boćwina, brokuły, brukselka, cukinia, dynia, kalafior, kapusta pekińska, ogórek, papryka zielona, pomidory, pory, rzodkiewka, sałata, seler korzeń, seler naciowy, szparagi, szpinak, kapusta kwaszona, ogórek kwaszony.”
Nie wolno zapominać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody. Rekomendowane jest spożycie średnio 2,4l wody dziennie (80kg x 30ml). Zaleca się pić między posiłkami, niewielkie ilości na raz. Posiłki powinny być spożywane o stałych porach lub w odstępach równych 3 godziny (2,5-3,5h).
Opracowane przez Patryka Bielawskiego według zaleceń z książki „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka.” Mgr Heleny Ciborowskiej i Mgr Anny Rudnickiej. Wszelkie prawa zastrzeżone.
