Wpisy

Żywienie w cukrzycy – zalecenia i przykład jadłospisu

Celem odpowiedniego żywienia w cukrzycy jest:

  • Dostarczenie zalecanej ilości energii i niezbędnych składników odżywczych
  • Utrzymanie należnej masy ciała
  • Wyrównanie cukrzycy
  • Zachowanie prawidłowych stężeń lipidów w surowicy
  • Zapobieganie wczesnym i późnym powikłaniom
  • Zapobieganie miażdżycy i chorobom układu krążenia

 

W leczeniu cukrzycy powinno zastosować się dietę z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów. Dobór i ilość spożywanych produktów żywnościowych jest bardzo istotny. W cukrzycy typu I zaleca się 6 posiłków dziennie, zaś w cukrzycy typu II jest to 4-5 posiłków dziennie. Powinny być spożywane o stałych porach. W celu urozmaicenia jadłospisu winno się stosować wymienniki węglowodanowe, białkowe i tłuszczowe.

Żywienie w cukrzycy należy oprzeć na składnikach żywnościowych takich jak: węglowodany złożone, błonnik pokarmowy (pieczywo razowe, warzywa), produkty białkowe niskotłuszczowe oraz tłuszcze roślinne.

W planowaniu jadłospisu zaleca się produkty węglowodanowe o niskim indeksie glikemicznym (wolne wzrastanie stężenia glukozy we krwi): pieczywo pełnoziarniste, makaron razowy, kaszę gryczaną, ryż pełnoziarnisty, płatki zbożowe, groszek zielony, marchewkę surową, suche nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica), jabłka, grejpfruty, świeże morele, mleko i niskotłuszczowe produkty mleczne, warzywa zielone, pomidory, bakłażany, cukinię, czosnek, cebulę.

Należy zwrócić uwagę na to, że posiłki mieszane tj. zawierające węglowodany złożone, błonnik pokarmowy, białka i tłuszcze wolniej zwiększają stężenie glukozy we krwi.

 

Przy przygotowaniu posiłków:

  • Stosować gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie, duszenie z dodatkiem małej ilości tłuszczu,
  • Nie zaleca się potraw smażonych,
  • Zupy i sosy należy sporządzać na wywarach warzywnych,
  • Nie należy rozgotowywać produktów zbożowych i jarzyn (wyższy indeks glikemiczny)
  • Warzywa i owoce należy spożywać w postaci surowej,
  • Należy ograniczyć sól kuchenną,
  • Można stosować przyprawy ziołowe,
  • Można stosować sztuczny słodzik np. Aspartam (do 40mg/kg masy ciała, na dobę) lub Acesulfam K (w przeciwieństwie do Aspartamu dobry do stosowania w temperaturach wyższych niż 60oC)

Zalecany procentowy udział makroskładników w diecie przedstawia się następująco:

białko: 15 – 20%,

tłuszcze: 30 – 35%,

węglowodany: 45 – 50%.

 

  • Węglowodany proste należy ograniczyć do 20-30g na dobę.
  • Błonnik należy dostarczyć w ilości 20-35g na dobę.
  • Kwasy tłuszczowe nasycone powinny stanowić do 10% całkowitej energii (do 7% dla chorych ze stężeniem LDL >= 100mg/dl).
  • Cholesterol do 300mg na dobę (lub analogicznie do 200mg na dobę).
  • Stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić 50:50 (lub więcej zwierzęcego).
  • W przypadku występowania chorób nerek ilość białka zaleca się ograniczyć do 10% całkowitej podaży energii (obecnie dyskusyjne).
  • Należy zwrócić uwagę na dostarczenie odpowiedniej ilości witamin i minerałów (według zaleconych norm dla populacji).
  • Warto stosować dodatkową suplementację przy występowaniu m.in. osteoporozy czy ciąży (lub planowanej ciąży).
  • Alkohol należy ograniczyć do 20g na dobę w przypadku kobiet i do 30g na dobę w przypadku mężczyzn. Spożywany winien być razem z posiłkiem, w celu zapobiegania wystąpienia hipoglikemii.

 

Przykład żywienia w cukrzycy dorosłych:

1. Pacjentka 60 lat, masa ciała 80kg, wzrost 165cm, osoba chodząca – praca umysłowa.

BMI = 29,38 tj. nadwaga
Dla chorych z nadwagą autorzy zalecają ustalenie jadłospisu z ograniczeniem kaloryczności do 1500-1800kcal.

Według wytycznych IŻŻ średnie całkowite zapotrzebowanie na energię pacjenta wyniesie 2000 – 2300 kcal na dobę.

Według dokładniejszych obliczeń:

Podstawowa przemiana materii: PPM = (9,082 x 80) + 658,5 ~= 1385kcal

Wskaźnik PAL (Physical Level Activity) dla pacjenta oscyluje w granicach 1,4 – 1,6;

CPM (Całkowita Przemiana Materii) = PPM(BMR) x PAL

CPM = 1385kcal x 1,4 = 1939kcal

CPM = 1385kcal x 1,6 = 2216kcal

CPM w granicach 1939 – 2216kcal

Przy nadwadze rozsądnym wyjściem będzie ustalenie jadłospisu z niedużym deficytem kalorycznym. Biorąc pod uwagę zalecenia autorów książki oraz obliczenia właściwym rozwiązaniem wydaje się ustalenie jadłospisu, który dostarczy 1800kcal dziennie (zalecane 1500 – 1800kcal przy nadwadze).

Zalecany % stosunek makroskładników w diecie to:
Białko/Tłuszcze/Węglowodany : 15-20/30-35/45-50.

Dieta dla pacjenta będzie realizowała następujący % stosunek makroskładników w diecie:
Białko/Tłuszcze/Węglowodany : 20/32,5/47,5.

Ilość poszczególnych makroskładników w gramach:
1800kcal:

Białka: 1800kcal x 20% = 360kcal; 360kcal/4kcal = 90g tj. 4-5 wymienników białkowych (w zależności od proporcji białek zwierzęcych do roślinnych – zalecana 50:50)

Tłuszcze: 1800kcal x 32,5% = 585kcal; 585kcal/9kcal = 65g;

Węglowodany: 1800kcal x 47,5% = 855kcal; 855kcal/4kcal ~= 214g tj. 21 wymienników węglowodanowych

Białko: 90g/80kg = 1,125g/kg masy ciała

Tłuszcze: 65g/80kg = 0,8125g/kg m.c.

Węglowodany: 214g/80kg = 2,675g/kg m.c.

Proponowany dzienny jadłospis: 

Dzień I. 

POSIŁEK  NAZWA PRODUKTU  ILOŚĆ  Białko  Tłuszcze  Węglowodany strawne  Wart. energet. 
    [g]  [g]  [g]  [g]  [kcal] 
1  Jaja kurze całe  120  13,08  10,08  0,6  145,2 
Chleb żytni razowy  100  5,6  1,7  45,6  223 
Jabłko  75  0,3  0,3  7,58
34,5 
ŁĄCZNIE:  295  18,98  12,08  53,78
402,7 
             
2  Jogurt naturalny 2% tłuszczu  200  8,6  4  12,4  120 
Płatki owsiane  45  5,36
3,24  28,08  164,7 
Dynia, pestki  25  4,53
8,475  2,35  103 
Brzoskwinia  85  0,85  0,17  8,5  39,1 
ŁĄCZNIE:  355  19,33  15,89
51,33  426,8 
             
3  Dorsz świeży, filety bez skóry  80  13,2  0,24  0  56 
Ziemniaki wczesne  250  3,75  0,25  30,25  140 
Olej rzepakowy tłoczony na zimno  15  0  15  0  132,6 
ŁĄCZNIE:  345  16,95  15,49  30,25  328,6 
             
4  Ser twarogowy półtłusty  50  9,35  2,35  1,85  66,5 
Pumpernikiel  100  5,8  2  51,9  252 
Masło extra  6  0,04 4,95  0,04
44,1 
ŁĄCZNIE:  156  15,19
9,3  53,79
362,6 
             
5  Łosoś  80  15,92  10,88  0  160,8 
Bułki grahamki  50  4,1  0,85  25,75  129 
ŁĄCZNIE:  130  20,02  11,73  25,75  289,8 
RAZEM:  1281  90  64  215  1811 

 

POSIŁEK  Wymienniki węglowodanowe  Wymienniki Białkowe  Wymienniki białkowo-tłuszczowe 
  WW  WB  WBT 
1  5,4  1,3  1,6 
2  5,1  0,9  1,8 
3  3,0  1,3  1,9 
4  5,4  0,9  1,2 
5  2,6  0,0  1,1 
RAZEM:  21  4  8 

 

Do posiłków należy dodać warzywa – „te zawierające w 100g produktu do 3% węglowodanów przyswajalnych, można spożywać w dowolnych ilościach:
boćwina, brokuły, brukselka, cukinia, dynia, kalafior, kapusta pekińska, ogórek, papryka zielona, pomidory, pory, rzodkiewka, sałata, seler korzeń, seler naciowy, szparagi, szpinak, kapusta kwaszona, ogórek kwaszony.” 

Nie wolno zapominać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody. Rekomendowane jest spożycie średnio 2,4l wody dziennie (80kg x 30ml). Zaleca się pić między posiłkami, niewielkie ilości na raz. Posiłki powinny być spożywane o stałych porach lub w odstępach równych 3 godziny (2,5-3,5h). 

 

Dzień II. 

POSIŁEK  NAZWA PRODUKTU  ILOŚĆ  Białko  Tłuszcze  Węglowodany strawne  Wart. energet. 
    [g]  [g]  [g]  [g]  [kcal] 
1  Mleko spożywcze 2% tłuszczu  200  6,8  4  9,8  102 
Płatki owsiane  75  8,93
5,4  46,8  274,5 
Truskawki  100  0,7  0,4  5,4  28 
ŁĄCZNIE:  375  16,43
9,8  62  404,5 
             
2  Mięso z piersi indyka bez skóry  90  17,28  0,63  0  75,6 
Kasza gryczana  75  9,45  2,33
47,55  252 
Oliwa z oliwek  9  0  8,96
0,02
79,38 
ŁĄCZNIE:  174  26,73  11,92
47,57
406,98 
             
3  Bułki grahamki  90  7,38  1,53  46,35  232,2 
Ser twarogowy półtłusty  50  9,35  2,35  1,85  66,5 
ŁĄCZNIE:  140  16,73  3,88  48,2  298,7 
             
4  Migdały  22  4,4  11,44  1,67
125,84 
Orzechy laskowe  22  3,3  13,42  0,95
138,16 
Grejpfrut  200  1,2  0,4  15,8  72 
ŁĄCZNIE:  244  8,9  25,26  18,42
336 
             
5  Makrela wędzona  80  16,56  12,4  0  176,8 
Chleb żytni razowy litewski  80  5,04  1,36  37,92  186,4 
ŁĄCZNIE:  160  21,6  13,76  37,92  363,2 
RAZEM:  1093  90  65  214  1809 

 

POSIŁEK  Wymienniki węglowodanowe  Wymienniki Białkowe  Wymienniki białkowo-tłuszczowe 
  WW  WB  WBT 
1  6,2  0,7  1,2 
2  4,8  1,7  1,8 
3  4,8  0,9  0,7 
4  1,8  0,0  2,3 
5  3,8  1,2  1,7 
RAZEM:  21  5  8 

 

Do posiłków należy dodać warzywa – „te zawierające w 100g produktu do 3% węglowodanów przyswajalnych, można spożywać w dowolnych ilościach:
boćwina, brokuły, brukselka, cukinia, dynia, kalafior, kapusta pekińska, ogórek, papryka zielona, pomidory, pory, rzodkiewka, sałata, seler korzeń, seler naciowy, szparagi, szpinak, kapusta kwaszona, ogórek kwaszony.” 

Nie wolno zapominać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody. Rekomendowane jest spożycie średnio 2,4l wody dziennie (80kg x 30ml). Zaleca się pić między posiłkami, niewielkie ilości na raz. Posiłki powinny być spożywane o stałych porach lub w odstępach równych 3 godziny (2,5-3,5h). 

 

Opracowane przez Patryka Bielawskiego według zaleceń z książki „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka.” Mgr Heleny Ciborowskiej i Mgr Anny Rudnickiej. Wszelkie prawa zastrzeżone.